Θα δωσουμε μερικα στοιχεια και στατιστικα για την υδροδοτηση της Αττικης.
ΝΕΡΟ.
Ένας άρρηκτος δεσμός ζωής δένει τον άνθρωπο με το νερό. Δεν είναι μόνο το στοιχειώδες αγαθό για την επιβίωσή του πάνω στον πλανήτη μας. Το νερό είναι και σύμμαχός του στον αγώνα για συνεχή βελτίωση της ποιότητας της ζωής του.
Η Αττική ήταν πάντα μια περιοχή φτωχή σε βροχοπτώσεις γι΄ αυτό και τα υδάτινα αποθέματά της ποτέ δεν ήταν αρκετά. Από πολύ νωρίς λοιπόν οι κάτοικοί της αναγκάστηκαν να αναπτύξουν πρωτογενή συστήματα συλλογής και διαχείρισης του νερού για την υδροδότηση της πόλης, τα οποία εξελίχθηκαν με το πέρασμα του χρόνου και την πρόοδο της τεχνολογίας. Υδραγωγεία, κρήνες, φρεάτια, δεξαμενές αποθήκευσης νερού, δίκτυα διανομής και μεταγενέστερα κατασκευή φραγμάτων, εγκαταστάσεων επεξεργασίας του νερού και εργαστηρίων ποιοτικού του ελέγχου, αλλά και έργα αποχέτευσης και επεξεργασίας λυμάτων, αρδευτικά και αντιπλημμυρικά είναι μερικές πτυχές από την ιστορική πορεία των έργων που εδώ και χιλιάδες χρόνια αναπτύσσονται για την εξασφάλιση της υδροδότησης, της υγιεινής και της ποιότητας ζωής των κατοίκων της Αττικής γης.
Η Αθήνα δεχεται περιπου 400 χιλιοστα ανα ετος, ποσό απο τα μικροτερα στην χωρα. Το δε ετος 1989 ηταν οπου το Θησειο στο κεντρο της πολης, κατεγραψε 150.2 χιλιοστα μόνο, σε ολοκληρο το ετος και το Ελληνικο 159 mm. Αν και αυτο δεν ειναι το επισημο ελαχιστο του Θησειου αφου το 1898 καταγραφηκαν 115.7 χιλιοστα για ολο το ετος!
Προϊστορία – Κλασική Eποχή
Ο Ποσειδώνας και η Αθηνά ήταν οι δύο Ολύμπιοι θεοί, που σύμφωνα με την Ελληνική μυθολογία διεκδίκησαν να δώσουν ο καθένας το όνομά του στην πόλη που είχε ιδρύσει ο Θησέας στο Λεκανοπέδιο
της Αττικής. Στον μεταξύ τους αγώνα ο Ποσειδώνας πρόσφερε ως δώρο για την πόλη το Νερό, ενώ η Αθηνά πρόσφερε το Ελαιόδεντρο. Οι κάτοικοι της πόλης απέρριψαν το δώρο και το όνομα του Ποσειδώνα και προτίμησαν εκείνα της Αθηνάς, γεγονός που εξόργισε το θεό του Νερού. Την πόλη λοιπόν που υποτίμησε την αξία του δικού του δώρου, ο Ποσειδώνας την τιμώρησε καταδικάζοντάς την να ταλαιπωρείται στο διηνεκές από το πρόβλημα της λειψυδρίας. Έτσι, σύμφωνα με την Ελληνική μυθολογία η Αθήνα «πλήρωνε» και «πληρώνει» ακριβά, ακόμα και στη σύγχρονη εποχή, την αχαριστία που έδειξε στον εύθικτο θεό.
Ο μύθος αυτός βέβαια δεν αποτελεί παρά μια μεταφυσική ερμηνεία του προβλήματος των λιγοστών υδάτινων πηγών της Αττικής, αποδίδοντάς το στην κατάρα του Ποσειδώνα. Αποτυπώνει ωστόσο και
την παλαιότητα του προβλήματος άρα και το μέγεθος της ταλαιπωρίας που έχουν υποστεί μέσα στο χρόνο οι Αθηναίοι.
Ποτάμια
Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι από τα ποτάμια που έρρεαν στην επιφάνεια της Αττικής γης, μόνο ο Ιλισός και ο Κηφισός μπορούν να θεωρηθούν ποτάμια με την ευρύτερη έννοια. Παρά τις βαθιές γραμμές τους τα νερά τους ήταν λιγοστά. Ο Ηριδανός, ο Κυκλόβορος και ο Ποδονίφτης περισσότερο ως χείμαρροι μπορούν να χαρακτηριστούν, καθώς γέμιζαν μόνο κατά τις βροχερές ημέρες. Τα λιγοστά ωστόσο νερά του Λεκανοπεδίου ήταν άριστης ποιότητας και οι Αθηναίοι που τα έπιναν χαρακτηρίζονταν «εύφωνοι», «ευ-μνήμονες» και «προσηνείς».
Πηγές
Έτσι, λόγω της ανεπάρκειας άλλων πηγών υδροληψίας η ύδρευση της Αθήνας γινόταν κυρίως από πηγές και πηγάδια. Περίφημη ήταν η πηγή της Καλλιρρόης (πηγή Ιλισού). Πηγές ανάβλυζαν και από το λόφο της Ακρόπολης, όπως η Κλεψύδρα, η
ʼγλαυρος, οι Πηγές του Ασκληπιείου, η Ερεχθηίδα Θάλασσα.
Από την αρχαιότητα έως την τουρκοκρατία.
Η Αθήνα αντιμετώπιζε έντονα προβλήματα λειψυδρίας από την αρχαιότητα. Τα επιφανειακά νερά ήταν πάντα λιγοστά και η υδροδότηση της πόλης γινόταν συνήθως από πηγές και πηγάδια. Παράλληλα, υπήρχαν πολλές κρήνες διάσπαρτες μέσα στην πόλη, όπως και πλήθος δεξαμενών, στις οποίες συγκεντρωνόταν βρόχινο νερό.
Από τα γνωστότερα αρχαία υδραγωγεία ήταν το Πεισιστράτειο, που κατασκευάστηκε από τον τύραννο Πεισίστρατο το 530 π.Χ. και αντλούσε νερό από τις πηγές του Υμηττού. Όμως, το σημαντικότερο έργο για την υδροδότηση της Αθήνας ήταν το Αδριάνειο Υδραγωγείο που κατασκευάστηκε από το 134 μ.Χ. έως και το 140 μ.Χ. από τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Ανδριανό. Το Αδριάνειο Υδραγωγείο ξεκινούσε από τους πρόποδες της Πάρνηθας και κατέληγε στο Λυκαβηττό, όπου και κατασκευάστηκε η Αδριάνειος Δεξαμενή.
Το Αδριάνειο Υδραγωγείο και η Δεξαμενή λειτούργησαν, υδροδοτώντας την περιοχή της Αθήνας μέχρι την εποχή της Τουρκοκρατίας. Τότε πια το Υδραγωγείο εγκαταλείφτηκε, με αποτέλεσμα να πέσουν τα σαθρά τοιχώματά του. Υπο αυτές τις συνθήκες, οι Αθηναίοι κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας στράφηκαν στην κατασκευή πηγαδιών στα σπίτια τους.
1833 – 1925
Κατά τη διάρκεια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα σημειώθηκαν πολλές καταστροφές στην υδροδοτική υποδομή της πόλης. Συνεπώς, μετά την απελευθέρωση, το υδροδοτικό πρόβλημα της Αθήνας ήταν οξύτατο. Με πρωτοβουλία της εκάστοτε δημοτικής αρχής έγιναν σημαντικά έργα, όπως επισκευές και καθαρισμοί του Αδριάνειου Υδραγωγείου, το οποίο τέθηκε και πάλι σε λειτουργία το 1840.
Το 1870 ανακαλύφτηκε και η Αδριάνειος Δεξαμενή, η οποία ανακατασκευάστηκε και λειτούργησε μέχρι το 1940.
Σημαντική ήταν και η κατασκευή άλλων μικρών υδραγωγείων, χωρίς ωστόσο τα έργα αυτά να έχουν κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα στην αντιμετώπιση της λειψυδρίας. Εντελώς ανεπαρκείς ήταν και οι 55 περίπου δημοτικές βρύσες που υπήρχαν στην Αθήνα, οι οποίες συνεισέφεραν ελάχιστα, έως και καθόλου, στις καθημερινές ανάγκες της κατανάλωσης νερού. Για αυτό έκαναν χρυσές δουλειές οι νερουλάδες που μετέφεραν και πουλούσαν νερό στην Αθήνα από τις πηγές γειτονικών χωριών, όπως της Κηφισιάς και του Αμαρουσίου.
1925 – Σήμερα
Η αύξηση του πληθυσμού της Αθήνας, κυρίως μετά τη μικρασιατική καταστροφή, δημιούργησε νέες ανάγκες.
Το 1925 ξεκίνησε η κατασκευή των πρώτων σύγχρονων έργων ύδρευσης στην περιοχή της Πρωτεύουσας, με την υπογραφή της σύμβασης μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου, της Αμερικανικής Εταιρίας ULEN και της Τράπεζας Αθηνών. Το πρώτο μεγάλο έργο ήταν η κατασκευή του φράγματος του Μαραθώνα.
Για την κατασκευή του φράγματος (1926 – 1929) εργάστηκαν περίπου 900 άνθρωποι. Το φράγμα είναι επενδεδυμένο με πεντελικό μάρμαρο, ιδιαιτερότητα που το καθιστά μοναδικό σε παγκόσμιο επίπεδο! Για τη μεταφορά του νερού στην Αθήνα κατασκευάστηκε η σήραγγα Μπογιατίου, μήκους 13,4 χλμ. Το 1956 λόγω της συνεχιζόμενης αύξησης του πληθυσμού της Αθήνας χρησιμοποιήθηκαν τα νερά της φυσικής λίμνης Υλίκης, στη Βοιωτία. Η Υλίκη έχει την ιδιαιτερότητα να βρίσκεται σε περιοχή χαμηλού υψομέτρου. Έτσι, για να γίνει εφικτή η άντληση του νερού, λειτουργούν πλωτά και χερσαία αντλιοστάσια. Το κεντρικό αντλιοστάσιο της Υλίκης είναι σήμερα το μεγαλύτερο στην Ευρώπη.
Μείζονος σημασίας για την υδροδότηση της Αθήνας είναι το τεχνικό έργο που έγινε στον ποταμό Μόρνο το 1981. Το φράγμα που βρίσκεται επί του ποταμού Μόρνου, είναι το ψηλότερο χωμάτινο φράγμα της Ευρώπης, ύψους 126 μέτρων. Το νερό φτάνει στην Αθήνα διαμέσου του υδραγωγείου του Μόρνου, του δεύτερου μεγαλύτερου υδραγωγείου στην Ευρώπη.
Ένα άλλο μεγάλο έργο που ενισχύει την υδροδότηση της Αθήνας είναι η εκτροπή του ποταμού Ευήνου προς τον ταμιευτήρα του Μόρνου με την κατασκευή φράγματος και σήραγγας, έργο που ολοκληρώθηκε το 2001. Η ενωτική σήραγγα προσαγωγής που μεταφέρει τα νερά του Ευήνου στον ταμιευτήρα του Μόρνου, μήκους 29,4 χλμ., ολοκληρώθηκε σε διάστημα λιγότερο των δύο ετών, γεγονός που αποτελεί παγκόσμιο επίτευγμα για την ολοκλήρωση σήραγγας μεγάλου μήκους.
Για τη μεταφορά του ακατέργαστου νερού, από τους ταμιευτήρες προς στην Αττική κατασκευάστηκαν δύο μεγάλα υδραγωγεία, του Μόρνου και της Υλίκης, καθώς και ενωτικά υδραγωγεία, μέσω των οποίων επικοινωνούν μεταξύ τους τα δύο κύρια υδραγωγεία. Μέσω των υδραγωγείων του Μόρνου και της Υλίκης το ακατέργαστο νερό μεταφέρεται στις τέσσερις Μονάδες Επεξεργασίας Νερού (ΜΕΝ) του Γαλατσίου, τoυ Πολυδενδρίου, των Αχαρνών και του Ασπροπύργου.
Να αναφερουμε τωρα οτι η τεχνητη λιμνη του Μαραθωνα που χωραει περιπου εως 28 εκατομμυρια κυβικα μετρα νερο, ειναι συνδεδεμενη με πλωτα και χερσαια αντλιοστασια με την φυσικη λιμνη Υλικη στην Βοιωτια που περιεχει περιπου 430-435 εκατομμυρια κυβικα μετρα νερο(με μεγιστη τιμη 594 εκατομμυρια κυβικα μετρα περιπου), αλλά και συνδεδεμενη με την τεχνητη λιμνη του Μορνου που προερχεται απο το ποταμι Μορνος στην Φωκιδα, που εχει χωρητικοτητα εως 780 εκατομμυρια κυβικα μετρα νερο. Ενω το φράγμα στον ποταμι του Μορνου που δημιουργει την τεχνητη λιμνη του Μορνου είναι το ψηλότερο χωμάτινο φράγμα της Ευρώπης ύψους 126 μετρων.
Μια τεχνητη λιμνη του Μορνου, οπου παιρνει νερο και απο τον ποταμο Ευηνο στην Αιτωλοακαρνανια με ογκο νερου 60-70 εκατομμυρια κυβικα μετρα.
Οποτε στην πραγματικοτητα το ποσιμο νερο της Αττικης δεν προερχεται απο την Αττικη αλλα απο την Αιτωλοακαρνανια, την Βοιωτια και την Φωκιδα, ενώ συνολικα το υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας αναπτύσσεται σε μια περιοχή 4000 km² και περιλαμβάνει 4 φράγματα, περισσότερες από 100 γεωτρήσεις σε τρεις κύριους υπόγειους υδροφορείς, 350 km κύρια υδραγωγεία, 15 αντλητικά συγκροτήματα για τη μεταφορά νερού και 4 διυλιστήρια.
Ενω η Αττικη εχει καταναλωση το καλοκαιρι απο 2.000.000 m³ εως 2.500.000 m³ ανα ημερα και το υπολοιπο διαστημα 1.500.000 m³ εως 2.000.000 m³ ανα ημερα.
Ενω αυτη τη στιγμη τα αποθεματα ειναι:
Ευηνος 62.517.000 m³
Μαραθωνας 22.357.000 m³
Μορνος 482.620.000 m³
Υλικη 351.064.000 m³
ΣΥΝΟΛΟ 918.558.000 m³
Για αυτην την στιγμη λοιπον, τα αποθεματα ειναι μακραν τα χειροτερα της τελευταιας 15ετιας.
Δινονται σε γραφημα δινονται τα αποθεματα των ταμιευτηρων για διάφορα ετη και στην επομενη εικονα ανα μηνα απο το 1985 εως και τον Μαρτιο του 2024.
Φαινεται καθαρα η μεγαλη ξηρασια που επληξε την Αττικη(καθως και αλλους νομούς) την περιοδο 1988-1994 με τα ελαχιστα αποθεματα που εχουν καταγραφει να σημειωνονται το 1993 με μολις 105.307.000 κυβικα μετρα νερου που υπηρχαν στους ταμιευτηρες της ΕΥΔΑΠ στις 13 Νοεμβριου 1993.
Κατά τη συγκεκριμένη επταετία η χρονική κατανομή της βροχόπτωσης στις περιοχες μέσα στη διάρκεια του υδρολογικού έτους είναι αισθητά διαφοροποιημένη, σε σχέση με το μέσο καθεστώς της.
Το μήνα Ιανουάριο ειχαμε σχεδόν μηδενικές βροχοπτώσεις κατά τα έτη 1988-89 και 1989-90 στις λεκάνες απορροης, ενώ και κατά τα υπόλοιπα έτη η βροχόπτωση το μήνα αυτό παρουσιάζεται ιδιαίτερα μειωμένη.
Το μήνα Φεβρουάριο οι βροχοπτώσεις στις λεκάνες απορροης είναι αρκετά μικρότερες από τις αναμενόμενες σχεδόν και για τα επτά υδρολογικά έτη.
Τους μήνες Οκτώβριο, Δεκέμβριο και Μάρτιο στα περισσότερα υδρολογικά έτη στις λεκάνες απορροής, οι βροχοπτώσεις είναι μικρότερες από τις αναμενόμενες .
Όμως τους μήνες Μάιο, Ιούλιο και Αύγουστο οι βροχοπτώσεις είναι κατά ΠΟΛΥ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΕΣ από τις αναμενόμενες στα περισσότερα υδρολογικά έτη στις λεκάνες απορροής.
Παραδοξο? Οχι ακριβως.
Αν εξετασουμε τις βροχοπτωσεις σε σχεση με τις απορροες στις λεκανες το παραδοξο μεγαλωνει:
Ενω δηλαδη ισχυε:
►Συνολικά στην επταετία οι βροχοπτώσεις στις λεκάνες απορροής αντιστοιχούσαν στο 92 % και 83 % των κλιματικων δεδομενων
►Συνολικά στην επταετία οι απορροές των ποταμών αντιστοιχούσαν στο 41 % και 62 % των μεσων τιμων με βάση τα ιστορικά δεδομένα
Έτσι ενώ οι ετήσιες βροχοπτώσεις στις λεκάνες του υδροσυστήματος μειώθηκαν κατά περίπου 10 %, οι απορροές μειώθηκαν κατά περίπου 50 %.
Το φαινομενικο αυτο παραδοξο της μη συσχετισης βροχοπτωσεων και επιφανειακων απορροων εξηγειται ευκολα αφου ο μετασχηματισμός της βροχόπτωσης σε επιφανειακή απορροή είναι μη γραμμικός και επηρεάζεται από παράγοντες οπως η δίαιτα της εδαφικής υγρασίας, η συσσώρευση/τήξη χιονιού, η εξατμοδιαπνοή και η κατάσταση των υπογείων υδροφορέων.
Κυριος παραγοντας ειναι προφανως οτι οι θερινες βροχες, που γινονται υπο μορφη ως επι το πλειστον καταιγιδας, αρα εχουμε και μεγαλα ποσα υετου σε μικρο χρονικο διαστημα, προσφερουν πολυ μικροτερες επιφανειακες απορροες τελικα, απο οτι οι πιο ηπιες ως προς την ραγδαιοτητα βροχες στο υπολοιπο χρονικο διαστημα. Επιπροσθετως ο χειμερινος υετος με την μορφη χιονιου, προσφερει ακομα αποδοτικοτερη επιφανειακη απορροη και απο τις χειμερινες βροχες.
Πηγη στοιχειων και στατιστικων:
ΕΥΔΑΠ (Εταιρεία Ύδρευσης και Αποχέτευσης Πρωτευούσης)
Διαχείριση Ξηρασιών – Η Έμμονη Ξηρασία των Ετών 1987-94, Αθανάσιος Οικονόμου, Δημήτριος Παπαλέξης
